“Mag ik mezelf moreel superieur noemen?”

Elkaar moreel veroordelen. Als ik, ook als humanistisch geestelijk verzorger, ook maar een beetje een inkijk heb mogen krijgen in de mens… weet ik wel dat we het allemaal doen.Ook ik kan er wat van. Laatst nog:

“Eerst komt er een virus voort uit onze dierenmishandeling-industrie,” brieste ik boos in gesprek met mijn ouders over de corona vaccinaties, “en wat gaan we daar aan doen? Nieuwe medicijnen testen op nog meer onschuldige dieren. En wie heeft het ondertussen over het aanpakken van de kraamkamer van covid, Q-koorts, sars en andere dierziekten die op mensen overgaan? Nagenoeg niemand.”

Dat is dus de militante vegan in mij. 

Die ik doorgaans hartstikke goed verborgen houd. Ten eerste, omdat ik de relatie met de ander niet wil schaden. Ten twee, omdat ik weet dat je met die veroordelende energie weinig mensen inspireert soja yoghurt te kopen.

Jij hebt uiteraard jouw eigen morele veroordelingen. 

Misschien vind je het asociaal hoe jongeren tegenwoordig altijd maar op hun mobieltjes zitten, ook in de publieke ruimte? Misschien lijk jij wel de enige te zijn die fair trade koopt en oude dingen naar de kringloop brengt? Of misschien heb je een hekel aan rokers. Of aan racisten.

Toegegeven: een beetje lekker voelt dat wel. Jezelf beter voelen dan de ander. En tegelijk steekt het: je bent boos en teleurgesteld in de ander. En misschien nog wel erger: 

Je verliest de verbondenheid met de mensen die je veroordeelt.

Compassie door bescheidenheid

Even sta je dan voor de keuze: De ander verachten, haten… of toch maar proberen het pad van compassie te bewandelen?

Wat mij helpt om dat pad van compassie te kiezen, is de bescheidenheid in mijzelf op te zoeken.

Heb ik zelf de eerste jaren van mijn leven dierlijke producten gegeten? Jazeker.

Vond ik het moeilijk veganist te worden? Absoluut.

En zijn er andere dingen die ik nog steeds elke dag verkeerd doe? Yes, óók dat nog!

Hiermee kom je niet alleen aan bij een stuk bescheidenheid, maar ook bij een stuk menselijkheid. We zijn allemaal mensen die zowel goed doen als fouten maken. 

De één maakt fouten in het gebied waar de ander alles al goed doet, en andersom. Gedurende ons leven gaan we allemaal door een proces heen van morele ontwikkeling. En wat we precies leren, is voor iedereen net een beetje anders.

Omdat iedereen zo’n andere situatie en proces heeft, kan je eigenlijk mensen niet goed met elkaar vergelijken.

Kan ik zeggen dat ik moreel superieur ben? Nee, want daar zitten een paar belangrijke aannames onder.

Jij bent niet de enige met de waarheid in pacht

De eerste aanname is dat ik zou weten wat ‘het beste’ is. 

En überhaupt dat ‘het beste’ zou bestaan. 

Tijdens mijn studie zorgethiek mocht ik een prachtig boek van Margaret Urban Walker lezen: ‘Moral Understandings’ (2007). Daarin laat zij zien dat ‘het goede’ niet iets objectiefs en opzichzelf staands is, maar dat mensen samen het goede bepalen.Meningsvorming, zou je dat ook wel kunnen noemen. Bijvoorbeeld:

Uithuwelijking is goed als iedereen die er mee te maken heeft er waarde aan hecht. Maar op het moment dat iemand tegen zijn of haar wil wordt uitgehuwelijkt, kan je het niet meer goed noemen.

Het goede is onlosmakelijk verbonden met wat jij én alle anderen voelen en denken.

Je kunt dus niet in je eentje bepalen wat ‘het goede’ is. Daar kan je alleen maar samen achter komen.

Jouw goedheid is niet zomaar jouw verdienste

En de tweede aanname is dat wanneer ik goed doe, die verdienste aan mij toe te schrijven is. In andere woorden: dat jij met de eer mag strijken. Want jij hebt het toch zo goed gedaan?

Maar heb ik het dan echt aan mijzelf te danken dat ik opgroeide in een welgesteld land waar ik überhaupt mijn hoofd vrij had om na te denken over een hoop “ver-van-mijn-bed ethische kwesties”? Is het aan mij toe te schrijven dat ik toevallig opgroeide met twee ouders die mij humanistische waarden bijbrachten? Of met een zus die mij op jonge leeftijd inspireerde vegetariër te worden?

We zijn allemaal mensen in context. Kwetsbaar en onderhevig aan invloed van buitenaf. Die context vormt ons. En die kiezen we grotendeels niet zelf.

Behalve onjuist, is deze aanname (dat goedheid jouw eigen verdienste is) ook nog eens gevaarlijk voor onze samenleving. 

De argumenten hiervoor komen uit een ander mooi boek dat ik tijdens mijn studie Humanistiek mocht lezen:

Swierstra en Tonkens (2008) beschrijven hoe het koppelen van verdienste en respect de solidariteit in een samenleving ondermijnt. In andere woorden: Als we goed gedrag met respect belonen en slecht gedrag met disrespect, creëren we een samenleving waarin minstens een deel van de mensen met de nek aangekeken wordt. Maar omdat verdiensten en fouten niet zomaar (volledig) iemands vrije keuze zijn, is dat verre van volledig terecht.

Het doet mij denken aan een imam die met mij deze mooie islamitische notie deelde:

Ieder mens krijgt een andere uitgangpositie in het leven, en een andere portie geluk en ongeluk. Stel het je bijvoorbeeld voor als een potje Ganzenbord. Maar in plaats van dat we allemaal op vakje 1 beginnen, begint de één op vakje -4 en de andere op vakje 12. 

Daarom meet Allah de mensen niet langs dezelfde maat. Jij zet jouw stappen. Een ander zet haar stappen. En alleen Allah kan oordelen.

En dus is jezelf moreel superieur noemen… niet zo moreel superieur

Laten we dus bescheiden blijven. In plaats van te vervallen in morele veroordeling en disrespect. We maken allemaal onze fouten. En we zijn allemaal aan het leren op onze eigen manier. Samen naar een betere wereld. Op een compassievolle, verbonden manier.